Cywil w Berlinie
Antoni SobańskiLiteratura faktu
2006r. Książka Cywil w Berlinie ukazała się po raz pierwszy w 1934 roku nakładem wydawnictwa Rój. To fascynujący zbiór reportaży z hitlerowskiej Trzeciej Rzeszy, które Sobański korespondent Wiadomości Literackich pisał na bieżąco, obserwując oczyma przyszłej ofiary narodziny i triumfalny pochód nazizmu. Przygotowywane przez Wydawnictwo Sic! wznowienie uzupełnione zostało o reportaże drukowane później, do 1936 roku. Naukowego opracowania tekstu podjął się profesor Tomasz Szarota.
Sobański, pisząc Cywila w Berlinie, zachowywał pełen obiektywizm w obrazie i ocenie przedstawianych wydarzeń. Niezależnie od podejmowanego zagadnienia (prześladowanie Żydów, sytuacja gospodarcza, wewnętrzne walki polityczne), sposób ujęcia go przez Sobańskiego czyni tę książkę nieocenionym źródłem informacji; także dzisiaj jako pierwotna (i jedna z pierwszych) naoczna relacja bezstronnego, niezaangażowanego politycznie świadka. Czytelnik książki poznaje to, co zadecydowało o charakterze i przebiegu procesów zachodzących w Niemczech hitlerowskich: nastroje panujące we wszystkich warstwach społecznych, z których wykiełkowały nowe, rozprzestrzeniające się w szybkim tempie idee.
Cywil w Berlinie był nie tylko reportażem mądrym politycznie. Książka ta łączyła bystrość i wnikliwość obserwacji z głębokim umiłowaniem kultury europejskiej, powiedział Antoni Słonimski w mowie pogrzebowej nad trumną Sobańskiego.